Wednesday 17 May 2017

Enna nunnem ( Lead Kindly Light)

Khawvelah hian hla tam tak a lo piang chhuak tawh a, chung hla tam tak lo piang chhuakte chuan khaw eng hmuin, kil tin kil tang fang chhuak mah se an tawpna an tawng fo thin. Hun leh kum a liam a, hla hlui a chang a, hriatzui an hlawh tawh thin lo. Hla tam tak erawh chu heti ang hian an zuih ral mai lo a, khawvel changkanna pen rual hian an kal ve zel a, mite thinlungah a cham reng thin. Pathian hla zingah hian chuai thei lo leh chul thei lo, chhuan thar lo awmten an hluta an ngainat fo, thinlung dek em em a awm nual. Chung zingah chuan John Henry Newman hla, “Enna nunnem” ( Lead Kindly Light) tih hla hian hmun a chang sang hle awm e.

Kum 1833 a ni a, Newman-a te chu tuipui zau takah an zin chhuak a, chuta an zin chhuahnaah chuan harsatna namen lo tak tawkin, an chuanna Marseilles lawng chu Sardina leh Corsica thliarkarah chuan thlipui leh ruahpui vanawn hnuai mai bakah tui fawn so bulh bulh karah chawlhkar khat teh meuh an tang a. Helai hmuna an tan hma hian Europe ram an lo fang tawh a, chuta an zin kualnaah chuan Sicily thliarkarah rilru, taksa leh thlarau damna changin, Pathian kohna a hriat angin England ramah a kal a ni a, Pathian thupek hmua kal chhuakin heti anga dinhmun khirhkhan leh hrehawm a tawk hi, ‘min tirtu hi eng ang Pathian nge maw a nih le?’ tih a awl rum rum duh awm e. Mahse, a tirtu a hrechiang a, a hmu chianga harsatna a tawh karah pawh Isua a tel tih a hre miau a; Newman-a tan chuan tawrh a nuam a, a him bawk a ni. A himna chhan leh tawrh a nawmna chhan pawh hlauhawm engmah a awm loh vang ni loin, a hnenah Pathian a awm vang zawk a ni. Harsatna thlipui tleh hum hum karah chuan kha lehchen Pathianin a lo hruaina chu a ngaihtuah chhuak a, amite hnena a awm dan leh an kawng a hruai dan chu a mitah chuan chiang takin a rawn lang a, chuti ang thim karah chuan a tum ram Vanram kawng chu a hrechiang a, a kawng pawh a hre chiang hle. Chu hmun, thimin a bawhna hmunah ngei chuan Kristiante hla chhuanvawr ni kum khua tur, ‘Enna Nunnem Thimin Ka Vel a Bawm’ (Lead Kindly Light) tih hla chu a lo piangchhuak ta a ni.

A hla diktak (Original) hi a pui hle, rhyme scheme neiin, ababcc, dbdbee, fbfbgg-in a in rhyme thlap a ni. ‘Chhumding’ tih thupuia hmangin British Magazine pakhatah chhuah a ni a, a hnu kum eng emaw zat hnuah John B.Dykes (1823-1876) chuan a thluk mawi takin a siam a, tun thleng hian ram a la nasa hle a ni. India hnampa tihiala koh Mahatma Gandhi khan he hla hi a duh hle niin an sawi a, fianrial tawngtainaa a tawngtai hlaah a hmang tuk tin anti hian a ni. Rev. E. Rowlands (1867-1939) Mizo ten Zosapthara kan tih chuan Mizo tawngin a letling a, a kutchhuak thenkhat ang bawkin a biboh a, a titoh hle! Amaherawhchu heti ang hla tha Mizo te tana a lo letling hi a fakawm hle tho mai.

Thlipui leh ruahpui, tui fawn phul bulh bulh kara Pathianin ami thlan hnena hla a pek, ropui tak hi a saptawng leh zotawng hmang kawpin i han thlir zau dawn teh ang.

Enna nunnem, thimin ka vel a bawm,
Mi kai ang che;
Zan a ni e, in hlatin ka lo awm,
Mi kai ang che.
Ka ke veng la, thlir hlat ka dil lo ve,
Tlem te a tawk – pen khat pawh ni mah se.

Chau takin thim hnuaiah chuan kun a, harsatna hrang hrangin a chimna hnuaiah chuan, Israel-te ramtiam Kanaan thleng tura hruaitu Pathian chu a kawng hruai tur leh van in panna kawnga a pensual lohna turin a au a. Mihringte hian duhthusam kan nei fo thin, phak bak bakin duhthu kan sam a, kan hma lam huna kan awm dan tur leh kan hnathawh dan tur thlengin kan suangtuah a, kan tun hun ngaihtuah loin, kan hun kal tawh leh kan hma hun tur kan thlir a, kan kalsan tawh chu kan chhui let vak vak thin. Chuti ang bawkin kan hma lam hun tur kan thlir a, kan engto thin, chuti ang thil chuan min tibuai a, awm lo awm tir tumin kan hman hlel a nih thin hi. Newman-a erawh chuan hun kal ta leh hun lo awm tur a ngaihtuah lo a, chuti ang ngaihtuah tur chuan a chak tawk lo a ni tih a hria a, a hun hman meka pui turin Pathian chu a sawm zawk a ni. ‘Ka ke veng la, thlir hlat ka dil lo ve,’ (Keep Thou my feet; I do not ask to see) tiin hun lo awm tura a hun hman tur thlit thiamna a dil hran lo, a hun hman meka a kal thiam theihna turin a ke chu veng him turin Pathian hnenah a hlan a. Tam taka pen theihna pawh a dil hran lo, Pathian hruaina anga pen thei tur leh a duh anga pen turin a inhlan zawk a ni. Mi tam tak chuan Pathian hi kan duh anga che turin kan duh a, kan beisei thin. Kan duhdan ang leh beisei loha chhanna kan dawnin kan vui a, min siamtu chu kan dem lek lek thin. newman-a erawh chuan ama duhdan ni lo, Pathian duh anga awm turin a in hlana pen tam taka pen thei turin Pathian hnenah chakna a dil lo. A hun tawnah a lawm tawk a, a lungawi mai, a hma lam hun chu a engto ber lo a, eng nge awm pawh a hre lo, chuti chung chuan,‘Tlemte a tawk- pen khat pawh ni mah se’ (The distant scene; one step enough for me) tiin Pathian hnenah a tahtawl te tea kal thei turin a inhlan a ni.

Hetiang ka duhin ka tawngtai ngai lo.
Mi kai ang che;
Ka kawng ka thlang duh thin, tunah erawh,
Mi kai ang che;
Ni hlim ka lawm thin, hlauhna awm mah se,
Chapovin min hneh kha theihnghilh ang che.

Tlar khatna han chhiar hian a awmzia leh a kawh tum a thelh deuh mah mahin a lang, he lai tlar a, ‘Hetiang’ tia Zosapthara’n a rawn leh hi a chhum bung hle, ‘Hetiang’ a tih hi, ‘Pathian hruaina’ a ni. A engkim a hlan a, Pathian tana a inserh hran hnu chuan tun hmaa a nun hlui chuan ser nung a siam hmangin a rawn ti na thar a, a ngaihtuahna a rawn luah ta fo mai. Newman-a tunhma nun hi a heheu ve hle a, mahni thu duh leh mahnu tawka hria inti, fing tawka inngai. Mahnia kalna kawng hria inti leh tu hruaina mah ngai lo niin a inngai thin. A duh danin a awm a, ama tal talin a tal mai thin, Pathian hruaina dilin a tawngtai ngai lo. Thli thawin luang a chhem kawi mai mai ang hian khawvel thil chuan a len kawi mai mai a, sualna khurah chuan zanlai pawh sawi loin a then kual a nih mahna, emaw khawvel thil chu a lemin, a hleuh kual vel a ni mahna.

Chuti anga khawvel nawmsip bawlna leh sualna khura a luh lai chuan, a chhungrilah a kawngzawh mek chu zawh tawp a hlau fo a, kawng awm loah kawng a zawh nitein a hre hial thin, a changchuan a kawng zawh mek chu a dik lo niin a hre fo thin. Mahse, chuti ang chuan a rilru chuan a kawng zawh lai chu chhut thin mah se amaha chapona awm chuan a hneh a, a kawng zawh lai chu chhut ngun duh loin a zawh lui hmiah hmiah thin. A ngaitein nawmsib bawlna chu a luh chilh a, a vul laini ( Ni hlim) hnuaiah chuan a mu deng deng thin! Hun a hera chu nawmsib a bawlna hmunah chuan nuam tak tak a awm lo tih a hre chiang telh telh a, a tawpah chuan aman kawng a lo thlan thin leh, a duh anga a lo talna te, a vul lainia thlamuangtaka a lo awmna te chu Pathian hnenah theihnghilh sak tur leh ngaidam turin a dil ta. Ama chaponain a rilru a lo hneh thinna te, amah ngeiin a duh anga hun a lo kawih her a, a lo pal chu sualthupha chawi chungin Pathian hruai turin a inhlan a, chu nawmsib bawlna hmun ata a kal chhuah hnu chuan, ‘Mi kai ang che’ tiin a inhlan ta a ni.

I theihnain min hnem tun hnu pawhan,
Mi kai ang che,
Kawng chhuk chhovah, kham leh suar nasaan,
Mi kai ang che;
Tin, nakinah khawvarin ka hmaa
Lui kai sa chu ka tawk ang, awm ho nan.

He lai changah pawh hian a hmaa kan sawi ang bawkin a tlar khatna hi a ulhin, a sawi tum a hriat loh a, a bo leh hle. A original-ah chuan;
‘So long Thy power hath blest me, sure it still,
Will lead me on.’ tih a ni.
‘Hun kha leh chen i theihna leh chaknain min lo hruai tawh a, min la hruai zel bawk ang’ tihna lam a ni. Nawmsib bawlna hmuna Pathian hruaina leh awmpuina mamawh loa a inhriat lai leh Pathian hnena a tawngtai ngai loh lai pawhin Pathian chuan a kal san lo a, Johana 10:11 a kan hmuh angin Pathian chuan a beram chu a kal san ngai lo, ‘Kei, beram vengtu tha ka ni; beram vengtu thain beramte tan a nun a pe thin,’ a tih angin. Beram chuan kawngboin, lo pengbo mah sela, beram vengtu tha chuan a beram bo tan chuan hun a pe a, a kalsan ngai lo. Ni, engtik lai mahin a kalsan ngai lo. Berampu tha leh rinawm Pathian hnena a inpek chinah chuan a rinna zawng zawng chu a hlan a, eng anga hmun hrehawm leh thim, hlauhawm pawh nise Pathian-in a awmpuiin, a hruai zel dawn tih a ring tlata chu chuan a tichak thar thin. Ni e, ‘Kawng chhuk chhovah, kham leh suar nasa’-ah pawh a hruai zel dawn a ni.

Pathian hruaina hnuaia kham leh suar, tui fawn leh thlipui, thim a tawrh te chuan nakina chatuana khawvarna hmuna a awm tur a hriatchhuah tir a, chu a beisei chatuan khawvar hunah chuan, khawvel a khualzinna rama a rawngbawlpui, a thiante, a chhungte, a thlakhlelh em em lui ral rammawia lo kal hmasa tawhte chu a tawk dawn tih a hria a, a beisei bawk.m Pope-in ‘Cardinal’ nihna a pek hnu Kum 1890 chuan a beisei leh a thlir fo chatuana khawvarna chu kum 89 mi niin, ‘nakinah khawvarin ka hmaa, Lui kai sa chu ka tawk ang, awm ho nan’ tia a thlakhlelh em em te lenna, tlansate lennaa leng ve turin, nawmsib bawlna hmun ata hruai chhuaktu, thlipui leh ruah, kawng chhuk chho, kham leh suara a lo zui thin Pathian hnena chawl kumkhua turin a lei thuam chu a hlip ta a ni.



Biblio.
1. Lalrinfela, H. ‘Chawlhna Tuikam’ Aizawl:
Gilzom Offset, 2001.[rpt]
2. Rokhawlkima, V. ‘Awmhar Ziakfung.’ Lunglei:
Gilzom Offset, 2012.
3. Mizoram Presbytarian Kohhran Leh Mizoram Baptist Kohhran, ‘Kristian Hla Bu.’ Aizawl:
Swapna Printing Works(p) LTD, 2010 [4th rpt]
Electronics:
1. <https://en.m.wikipedia.org/wiki/john_Henry_Newman>
2. <http://www1.cpdl.org/wiki/index.php/Lead,_kindly_Light_(John_Stainer)


2 comments:

  1. Kalo hriat chak áš­hin em2 chu ka hre ta, i ziak thiam ltk e

    ReplyDelete
  2. Av han ho tak

    ReplyDelete