Wednesday 17 May 2017

Serkawn Concert literature-a sulsutu a nihna leh a tangkaina

Mizo literature-ah hian chhinchhiah tlak tak tak leh belhchian dawl tak tak a awm ta nual mai. Chung zingah chuan Serkawn Concert hi hmaih thiang a ni hauh lo ang. Hun lai nei leh hun bik neiin thil hi a thleng fo a, chuti ang hun bika thu leh hla fawn zel chuan lterature hi a ti hausa thin a lo ni. Tuna kan sawi tur Serkawn Concert a thu leh hla pawh hi tun hun ngaihtuah chuan a rei tawh vang vang hle nangin belhchian tlak leh zir bing tlak a la ni ta reng mai a nih hi.

Mizo literature-a sulsutu leh a tangkaina kan sawi dawn a ni a, chu mi hma chuan Serkawn Concert lo pian chhuah dan leh a chhehvel thil thleng sawi hmasa ila a tha awm e. Fiah pawh  a fiah zual mahna.

Kum 1903 khan Serkawn sikul hi Zosap missionary Pu Buanga leh Sap Upa ten an din a ni a, primary sikul niin zosap missionary te hian theihtawpin an enkawl chho a, an taima bawka chhim biala sikul pawimawh leh tha a ni ta thuai reng a ni. Kum 1930-ah H.W. Carter, mizo te’n Zochhawni pa tia an koh a rawn chhuak ve leh ta a, ani hi mi tho thang tha leh a ngaihna hria. Zirna lama tui em em a ni. Missionary-te hian chanpual a insem hlawm a. Zochhawni pa hi Serkawn sikul leh Press lam enkawl tura tih a ni a, ani hnuaiah hian nasa takin serkawn sikul hian hmasawnna a hmu chho ta reng a ni.

Kan sawi tak ang khan Zochhawni pa hi zirna lama mi tui tak a ni a, thiam pawh a thiam hle. Mi han tihphur leh  an thiamna tihpun leh haichhuah dan a thiam hle a. Sikul-a a thawhpuite chu Drama leh hla te, thutluang ziaka phuah turin leh sap hlate pawh letling turin a fuih ta a. He ta tang hian thu leh hla-ah an tui thar chho ti ila a sual tam hauh lo ang. He tih hun laia Serkawn Sikul-a an zirtirtute hi tarlang teh ang. Lalmama, Chhuana, Hotu Rokunga, Hlunthuama, Hanga, Liandala, Zadala, Selthuama, Darchhunga, C. Saizawna leh midangte an ni a. Anni hian a tirah chuan thu leh hla lamah kut an la thlak em em lo niin a lang a, Zochhawni pa ngenna anga thu leh hla an han phuah hnu chuan thu leh hla tha tak tak a piang chhuak ta zung zung a tih theih a, Zosap, Zochhawni pa duhthusam leh a mangphan thin chu a thleng a tih theihawm e.

Zochhawni Pa remruatna angin Kum 1932 favang awllen laia Concert nei thei turin ruahmanna an siam ta a, hemi kum hian Pu Buanga leh Sap Upa te chu an ram lamah an kir a. Zochhawni Pa (H.W. Carter) leh Zomawia Pa (F.J. Raper) te chuan sikul, kohhran leh press lam enkawl hna chu an thawk chhunzawm a ni. Concert neih tum chuan an inbuatsaih mup mup a, lemchan-ah chuan, ‘Saikuti Lungzeh’ tih chu naupangte chuan an zir a, hei mai bakah hian an hla phuah, ruahtham lohte chu an zir ta mep mep bawk a ni. An inbuatsaihna nasa bawk a, concert neih hun chu an nghakhlel hle a, mipui lam paw’n hmuh hlan an nghak hlel hle.

Lo an zo sup sup a, buh seng hma deuh favang awllen lai chuan an lo thlir fan fan leh hmuh an lo chak Serkawn Concert chu an nei ta. A hun lai ami te khan khati ang hun kha an la hmu ngai lo a, an la tawng ngai hek lo. Thu leh hla ruaipui pakhat an kil a ni hawt mai e. Chu concert-a an hla tha tak tak leh an thu, lemchan tha tak tak chuan mi rilru a khawih a, thu leh hlaa riltamna a tizual a, concert neih leh hun mawlh chu an nghakhlel a ni. Hemi atang hian Zochhawni pa ho hian favang awllen laiin Serkawn Concert hi an hmang ta ziah a, Concert an neih a piang hian hla thar sawm vel tal an nei thin hi a chhinchhiah tlak hle.  Rokhawlhna lian takte a awm a nih ngawt loh chuan hlim takin hun an hmang thin a, kum 1938 atangin zirtirtu hlun Lalmama chu Headmaster a ni a, kum 1946 thleng khan hlung takin Serkawn concert hi an nei thin a ni.

Serkawn Concert awm lai hun hi sakhaw thar vuana Mizote kan thlek dual dual lai a ni a, nun phung leh incheina thlengin Mizote kan inthlak danglam a ni. Kohhran zahna leh sakhua lal a na a, kohhran thikthu pawh a chhe hle. Nula leh tlangval tan lengzem lam hla sak ngam a ni lo a, an lunglen lam hla chu khap sak anni bawk si. Pathian fakna hla ngawt chuan nula tlangval, hmel duh zawng nei chuan an khamkhawp si lo. Thenkhat chuan sap hla an letling a, chuti ang chuan lengzem hla an chher chhuak a, an mahni rilru puakchhuakin an phuah zui bawk. Chuti anga zalen tlemte te chuan zawmtu tlemte an nei a, an ram chin erawh a zim hle. Chuti anga nula leh tlangvalte dan chepa an awm lai chuan Serkawn Concert hi a rawn piang a, he concert kal tlang hian hla pawi sawi lo leh zangkhai tha tak tak a rawn piang chhuak ta a ni. Heti anga hla leh thu rawn phuahtute hi kohhran lama leh vangtlang lama mipui chungen te an ni hlawm a, hei hian thalaite tan zalenna kawng a sial thui vang vang hle a ni. Hla eng emaw zat a piang a, khuael hla atanga fiamthu hla thlengin a rawn piang a ni.

Serkawn Concert hla tam tak hi thluk neia siam ni mahse, hla thenkhat hi poetry kal hmang fel tak neia siam a ni hlawm a, that pawh a tha hlawm hle a ni. Serkawn Concert-ah hian a hun laia mizote awm dan leh khawsak dan tam tak kan zirchian chuan kan hmu thei a ni. Hei ngawt pawh hian a hlutzia a tichiang awm e. Sawi tak ang khan Serkawn concert hian thil thlak phawk phawk a nei a, thu leh hla lamah mai ni lo, mihring nunphung thlengin a thlak a ni. Kan sawi vek seng lo. Serkawn Concert-a hla thenkhat hi han bih thuak thuak ila:

“Pipu chhuahtlang hlui a mawi mang e,
Thar khawchhuahtlangan dawnlung an rem,
Se hran sa hrang lu  a tlar bung e,
Thanlai siamtu mihrang leng fam awihnan,”
A ri-a chhiar leh a ri loa chhiar paw’n a mi den dan a dang chuang lo. Hmukthi a ding sung sung thei! Kan pi leh pute nun dan leh an chetvel dan tarlanna hla, Liandala phuah hian Serkawn Concert-ah hmun laili a chang nasa hle a. Concert-a an sak hmasak ber niin an sawi. (Ziaka chhiar tur erawh ka hmu mai lo a, tawngkaa ka dawn a ni- Lnta) He hla hian mizo khua a rawn tarlang chiang kekkawk hle a, lungdawh pawh chiang takin kan mitthla thei a ni. Chhuana hla, ‘Kawltuchawia’ tihte hi a thain, a hun laia khawtlang nun tam tak kan hmu a, indo reng renga hun hmang thin Mizote ralmuan tawhzia leh nun hlimawm tawhzia a tarlang ber a ni. Serkawn Concert hla zingah hian hnam rilru pu hla kan hmu nual a, heng hnam rilru pua hla phuah hian, a hun laiin sang tak han tawng lo mah se a hnu deuha Pu Rokunga te tan erawh kawng sialtu pawimawh tak a ni an ti lo the lo ang. Pu Rokunga hnam hla tha tak tak par chhuan tirtu chu Serkawn Concert hlate hi an ni ti ila kan tihsual paw’n a sual tam lo ang. ‘Zoram awihna’ tih Selthuama phuah te, Liandala hla, ‘Kan chuanna tlang’ tih te, ‘Zoram pangpar’ leh heti ang chi hla atang hian ram hmangaihna rilru kan hmu a, hun lo awm tura mite tan kawng an sial nasa em em a ni.

Serkawn Concert hla tam takah hian khuarel (Nature) lam hla kan hmu tam hle a, kan ram an chawinaah pawh hian khuarel thil hi an zep thiam em em a ni. Tin, ‘thli’ phuahna hi hla panga ngawt kan hmu a, hmuh theih loh leh khawih theih loh hla hmanga phuahna chang an lo hria hian mi vantlang tak anni tih a tichiangin, Serkawn Concert ropuina pawh niin a lang. Lalmama hla, ‘To haw’ leh ‘Virthli leng’ tih te, Chhuana hla, ‘Thli kohna’ leh ‘Zokhal zai’ tih te, Hlunthuama hla, ‘Turni leh Virthli’ tih te anni hlawm a, heti ang hla hi kan nei tam lo hle a, Serkawn Concert-a an lo phuah hi a mak lam zawng tak paw’n a mak pha! Heti ang phuah chhuahna rilru an nei hian literature lamah an lo sang hle a ni tih a tichiang tawk hle bawkin a lang. Heng hla ringawt pawh hian thu leh hlaah zofate min kaihruaisain, kawng a sat eng hle tawh a ni.

Serkawn Concert hla hi a chikim hle a, ramsa chawina hla thlengin a awm a ni. Lalmama phuahte, Liandala phuahte hi a dangdaiin, an phuah hun lai ngaihtuah phei chuan a ropui zual hle. Lalmama’n Kawlhawk mualliam tih a phuahah te hian Mizo ril a rem a, kan ngaihtuah phak loh ramah min chenpui a. Kan suangtuah thiam theih turin min hruai kual a. Hei hian a ropuina pawh a tizual hle. Heti ang hla hi sawi tak ang khan Mizo te hian kan la nei tam lo hle a, biak theih loh biak theiha chan ang chi lek phei chu Serkawn Concert ami hi kan hmuh hmasak pawl niin a lang.

Hmeichhe lamah Pi Nuchhungi a rawn lang a, ani hian arsi chanchin chi hrang hrang sawina, ‘Van lama thilte’ tih a rawn chhawp a. Heng bakah hian thil siam mawina lam hla Chhuana, Liandala leh midangte hian an rawn sawi tam hle a, khuarel mawina hian Serkawn Concert-a hla phuahtute lung hi a len hle niin an hla atang hian a lang thei. Heti ang lam hlaah hian an chungnung em em ti ila a sual lo ang. Tun hmaa hla kan neih sa ang ni loin a chi dang leh Mizote rilrem zawngtaka tawngkam her an thiama hei hian an thu leh hla a vawrh sang hle a ni. Romantic poet lunglenna mit leh beng an nei chiang a ni.

Serkawn Concert hla thenkhatah hian Ballad kan tih, thawnthu hla kan hmu bawk a, Mizo te zingah chuan he huna thawnthu hla phuah hi a hmasa pawl a ni. Serkawn hun hmasa lamah khan Ballad ang chi tho, tawi te te chu kan nei ve a. Entirnan, Lalvunga zai te, Neihlaia zai te an ni hlawm a, thawnthu hla pangngai tak erawh hmuh tur kan nei lo a. Serkawn Concert atang hian heti ang hla hi kan nei chho ta a ni. Chhura thawnthu atang ngawt pawhin hla pasarih lai an phuah a ni. He ta tang ngawt pawh hian an ngaituahna ril zia leh thukzia a hriat a, sulsutu pawmawh tak annihzia leh an kawng sah zauzia hi a ropui thlawt a ni.

Ballad mai bakah hian Ode kan tih ang chi a la awm tel cheu a, Ode kan tih hi kal hmang fel fai tak nei a ni a, a har pawh a harin, hlut pawh an hlut thin hle. Serkawn Concert hlaah hian Ode hi pathum vel kan hmu a, Chhuana hla, ‘Zokhal Zai’ te, Lalmama hla, ‘Virthli leng’ tihte hi Ode tha tak a ni. Kan sawi zau hman lo ang. He ta tang ngawt pawh hian an theuneu loh zia kan hmu thiam awm e.

Sap hoin an lawm em em leh an uar em em, har tak si Serkawn Concert-ah hian kan hmu leh bawk a, chu chu inphuah elna (Satire) a ni. Pi leh pute hun lai atang khan inphuah elna lam hla hi kan nei nual a, mah se kal hmang fel tak siam a ni lo. Tin, Serkawn Concert hla amite hi chu mimal sawiselna leh tih elna lam ni loin, fiamthu lam rawng a kai a, Satire nihna hloh hauh loin nem tak siin an kalpui thiam a ni. Lalmama hla, ‘Thaibawih’ tihte hi chhutchian dawl tak a ni.

Serkawn Concert hlaah hian Nauawih hla te, Pawnto hla te, Sikul leh zirna chawina hla kan hmu nual a, hla 84 vel hian hla nihphung leh ze hrang hrang a hawl kim em em a, hei hian literature-a an hniam lohzia a tilang chiang hle. An hla hrim hrim han chhiar hian a kal dik em em a, lam a nuam hle. Heti anga thuang hrang hranga hla an lo phuah hian a hnu lama hla phuahtu rawn chhuakte tan kawng a sial thuiin, an chi tuhah hian hla phuahtute’n par an chhuang nasa hle ti ila a sual lo ang.

Mizo te kan awm chhung chuan hla hian kan thinlungah hmun a chang reng ang a, chuti anga hmun a chan rengnaah chuan Serkawn Concert hian thu leh hlaah sul a sut nasatzia leh a pawimawhzia kan la hre chiang chho telh telh ang a, kan la hlut zual zel ang.


(College kan kal lai a, ka ziah a ni a. Ka source ho ka lo chhinchhiah hauh lo mai)

1 comment:

  1. A ngaihnawm hle mai! Serkawn Concert hi ka zir ve nasa thin a. A rilin a thuk khawp mai...

    ReplyDelete