Saturday 13 May 2017

Khualzin Khawhar Kaphleia Kha

Hnahthel ro angin ka tla bo mai dawn em ni? - Kaphleia

        Mizo thu leh hla tihmasawn a, hmalam pantirtu kan mi hmasate kha he khawvelah hian an va cham rei lo tak em ka ti fo thin. Ka ngaihtuah chang phei chuan, siamtu'n an tana a hun ruat kha tawk lo ka ti a, an hun hman kha sei se ka ti em em thin. Kawng an sat kua a, eng an chhi a, a eng lawmtu te hlimna an hmu phak lo hi a pawi a ni. Chung eng min chhitsak a, mizo te thu leh hla hmasawn tirtu te zinga mi chungchuang, Kaphleia piancham kan lo thleng leh ta. Mizo te tana mi bik pianchamah hian, eng eng emaw inthai ve teh ang.

Kaphleia hi Chhakchhuak hnam niin, Chalchhingvunga leh Chuaizovi te fa hming koh ni turin kum 1910 January ni 10 khan Thiak khuaah a lo piang a, an unau hi 6 an ni a, mahse an naupan laiin 2 an thih avangin dam puitling chu 4 chiah an ni a, amah chiah hi mipa awm chhun a ni bawk. Thiak khua atangin a pa hna (Dak la) avangin Sialsuk-ah an pem a, chuta tangin Thiak-ah an let leh a. Kum 1927 ah Tachhip-ah an pem leh a, he hmunah hian an inbengbel hlen ta a ni.

Sialsuk a an awm laiin Pawl 3 thleng a zir hman a, Aizawl lamah Boys' M.E School ah a kal zawm a, Middle School a zawh hnuin Shillong-ah July ni 8, 1931 ah zirna lam zawm turin a thleng thla a, High School-ah zir leh in kum 1934 ah tha takin Matric a Exam a, kum 1935 ah an khua Tachhip M.E School ah kohhran leh khawtlangin an ngen angin, May, ni 20, 1935-ah a nghet lovin a thawk a, June ni 1, 1935 ah Matric chu a pass tih a hre nghe nghe a ni. Shillong a awm laia an Principal E.E Pugh thurawn angin, Scottish Church College a Intermediate of Arts (IA) zir turin Culcutta lamah chhuk lehin July ni 19, 1935 ah a lut a, a tlai deuh avangin Hostel pawh room pakhat chiah a lo awl tawh a, tah chuan awm a invawmlut ve ta a. Chu room chu a hma kuma vai pakhat, ngawr (TB) natna vei lo awm tawhna a nih avangin an luah duh hlawm lo niin sawi a ni a. Titi leng vak ang maia ngaih a nih laiin, amah Kaphleia'n ngawr natna a lo vei ve takah chuan, chhuidawn awl tak a ni ta a ni. kum 1936 ah a kum khatna tha takin a zo a, a kum hnihna pawh zir chhunzawm leh nghalin, 1937 kum tir lamah an exam a, March thlaah an zo a; Mizoram lama haw turin a inbuatsaih a, a chhungte thil tur pawh Bowa bazar lamah a lei nghe nghe a ni. Tichuan, March thla laihawl velah Calcutta atangin Shillong-ah a chho a, he tah hian L. Biakliana nen an intawng a, an inchhar fuh hle a ni. Tun thlenga tu emaw zawk zawk hming lam a nih chuan, pakhat zawk hming hi lam rik a ni ve zel a ni. An damchhung zawngin an inkawp a, thiantha mai ni loin, pianpui unau ang maiin an awm a ni.

Shillong a chamchhung hian a insawisel deuh a, a inentir nghe nghe a ni. Buaipui tham em em a ni lo niin a lang a, a chamchhung hian nilai zan inkhawmah Jaiaw Biakinah thu a sawi a, Johana 3:16 chu a chang thlan a ni nghe nghe. Shillong atang hian an khua Tachhip chu April ni 1-ah a thleng a, buh tuh lai a nih avangin Kaphleia pawh hi a chhungte puiin lo lamah a tul ve nghal a ni. An khuaa a cham chhung hian, khawtlang thil velah pawh mizo a nihna angin a tel ve zel a, an lal Khamliana paw'n a hmang tangkaiin Bawrhsap hnen atang lehkha lo kalte chu a chhiar tir a, khawtlang inrelbawl dan report turte chu Kaphleia hi a ziah tir ta zel a ni. Hei hian, Kaphleia hi tlangval satliah mai mai a nih lohzia pawh a hril thui hle a ni. Hei mai bakah kohhran lamah pawh atangkai hle a, Sande sikul superintendent hial a ni a, Pi Zaii ho a, Mizo zaipawlin India hmar lam khawpui 16 an tlawhah pawh a tel ve nghe nghe a ni.

I.A kum 2-na zir zawm turin kum 1937, July thla tirah Calcutta lama a chhuk leh a, college pawh hi tluang takin a kal chhunzawm leh a ni. Mahse, thla khat em pawh a ral hmain a khua a rawn sik leh tan ta a, buaipui em em ngai si lo, khawsik nei reng siin a awm ta a. Damdawiin lamah te inentirin ei leh in lama fimkhur tur te'n an lo rawn bawk a, amah duhsaktu E.E Pugh chuan thurawn pein, Shillong lama chho turin a ti a, a thurawn ang chuan August ni 11 chuan Shillong lamah a chho ta a ni. Shillong-ah chuan, Welsh Mission Hospital-ah a lut nghal a, exam hrang hrang tiin, a khak leh thisen te an test a, an endikna tang chuan Ngawr (TB) a ni tih hmuhchhuah a ni ta a ni. He tih hun lai hian Ngawr (TB) natna hi tihdam theih a la ni lo a, a zirna pawh a chhunzawm thei ta lo a ni. Tichuan, E.E Pugh thurawn ang bawkin Mizoram lam haw turin September ni 6,1937 chuan Shillong chu a chhuahsan ta a ni. September ni 7-ah Silchar a thleng a, he tah hian L. Biakliana nen intawng lehin, ani pawh hi Ngawr natna avang chuan a lo buai ve hle tawh a ni. Shillong atang hian Mizoram chu September ni 17-ah an thleng a ni. Silchar atang hian lawngin Sairang thleng an kal a, Sairangah hian anmahni (Biakliana nen) zawn turin mi eng emaw zatin an lo nghak a ni. Tichuan, Sairang tang hian Durtlang Damdawiin thleng chu an zawn haw ta a ni.

Durtlangah hian an awmna tur bik chu, Damdawiin sirah sak a ni a, a hmingah "INTE THAWVENG" an sa nghe nghe a ni. He hmunah hian L. Biakliana nen chuan an awm dun ta a, natna inkaichhawn theih a nih avangin tlawhpawh an phal lo a ni. Inte-ah hian kumkhat bawr a awm hnuin, an khaw lamah a haw a, mahse a dinhmunin tlakhniam lam a pan zel avangin June ni 15, 1939 ah Durtlang Damdawiin ah an lut leh a. Kum tawp December ni 31, 1939 thleng a awm leh a ni. Hetianga natna a tawrh lai pawh hian Pathian hnena vui a hnekin "...kan chung a thil thleng tur kan hriat lawk theih lohna hi Pathian thilpek ropui a ni..." a ti thei fan a ni! Kum 1940 kum tir lamah a natnain that lam a pan chuan loh avangin an khua Tachhip lamah a haw phei leh a, zual lam a pan zel tak avang leh hri a kai darh an hlauh avangin a nu leh pa te pawhin khawngaih hle mahse khawtlang mipui mit mei ven avangin a chenna in sawn an rel a. Hetih laia Tachhip Presbyterian Biak In (tunah pawh Biak In hmun ala ni) hnung hla tawkah Inte bawk an saksak leh a. Mipui tlawh pawh theih lohna hmunah chuan khawhar takin hun a hmang ta a ni. A natnain a hneh tak em avangin a chhungte chuan khawngaihin an in lamah an la phei leh a, kum 1940 , November ni 13-ah he khawvela a zinkawng kum 30 chauh a zawh hnuin, nat leh hrehawm awm tawh lohna hmunah, he a khual zinna khawharthlak tak hi alo chhuahsan ta ni. Amah duh ang ngeiin Biakin hnunga ama pual a Inte an saksakna hmunah chuan an phum a, a hnuah a pa in Bung a phun a, "Kaphleia Bung" tia vuahin, he bung hi tun thlengin ala awm. A thlanlung a, a nu leh pa'n an zalhna hmunah chuan heti hian a inziak a ni:

"Kan fapa neih chhun,
Kan thlamuanna ber thin:
Kaphleia Chhakchhuak
1910 Jan, ni 10-ah a lo piang a.
Kum 1937 ah College ah I.A. zir zovin a lo chhuak a. Kum 4 chhung natna hrehawm tak tuarin kum 1940 Nov. ni 13 zan dar 10 ah he hmunah hian a muhil ta.

A pa : Chalchhingvunga
A nu : Chuaizovi"

Amahin a lo sawi ang ngeiin 'Kan dam rei leh kan dam rei loh te hi kum te, thla te hian a hril lo ve, kan thu leh kan thil tih in a hril ber zawk a ni' alo tih angin he khawvela a damchhung rei lo hle mahse, a kut chhuak hrang hrang thlir hian a dik zia a lo lang a, engtikah mah kan theihnghilh tawh lo ang. Mizo te zing a Essay puitling ziak hmasa ber niin, chu Essay chu, 'Thlirtu' niin, April ni 11, 1939 ah ziak tanin , Sept ni 24, 1939-ah a zova, Nov ni 10, 1939 ah a chul mam leh a ni. He tih lai hian "Inte Thawveng" ah Biakliana nen khawhar takin hun an hmang a ni. Kaphleia hi ram leh hnam hmangaihna rilru nasa tak a pu a ni a, chu chu a thuziak hrang hrang leh a hla ah te kan hmu thei. Ram leh hnam tana a suangtuahna a alo din ve, chu ram pan tura a beihna kawngah chuan harsatna namenlo in a bawm a, 'In satuin in ropui tak a rel a, zan khat thlipui alo thawk a, a tihchhiatsak vek a, engmah lovah a chang zo ta angin, ka rilru ka suangtuahna leh ka ruat zawng zawng te chu tichhiatina a awm zo ta.' tiin a sawi a. Chu a khawharna atang chuan 'Khawvel hi eng nge ka hnut chhiah ang? Ka ram hi eng nge ka hnutchhiah ang? Hnah thel ro angin ka tla bo mai dawn em ni?' tiin a au chhuak hial a ni. A thuziak hrang hrang te hi, belchian dawl em em a ni deuh vek a; a hunlai ngaihtuahin heti ang thu leh hla a ziak thei hi, a ropui zualna em em a ni.

Kaphleia hian kutchhuak hrang hrang a nei a, Prose huangah hian chhinchhiah dan chuan kutchhuak 35 a nei a, mahse a tam ber hi hmuhchhuah la ni lo a, heng KURTAI (Feb,1936), UI (Dec 21, 1937) leh THLIRTU te chauh hi hmuhchhuah a la ni a. Short Story a ziah CHHINGPUII (Oct 4, 1938-ah ziak tanin, April 11, 1939 ah a zo a. He thawnthu hi chu kan hre hlawm hlein ka ring. Hla lam pangah hian lehlin te nen kutchhuak hrang hrang 17 a nei bawk a, hmuh chhuah erawh 9 chauh a ni thung, a hla pakhat ram leh hnam hmangaihna hla Zoram Ka ram (Jan 25, 1939) pawh hi kan hre awm e. Tin, Kaphleia hian kum 1931 July ni 8 a Shillong a thlen thlak atangin Diary a ziak tan a, kum 1939 December ni 31 thlengin a kumtin a ziak a, tha takin a vawng a ni. Heti anga mi tithlipthleng a nihna lehmahni invawng tak mi a nihna pawh hi a ropui ngawt mai.

Kaphleia kha sawi tak angin, Nationalist a ni a, a lehkha zirlai hun hi, India rama zalenna sual chhoh lai, Gandhi-a kaihhruaina hnuaiah zalenna sualin an vanglai tak an thlen chhoh hun lai a ni a, a lehkha zirna hmun Calcutta chu Indian Nationalist ho kulhpui pakhat a ni nghe nghe. A thinlungah Mizona chuan hmun a luah zau phah hle niin a lang. A thinlungah chuan Mizo kan tih hi hnam (nation) a ni a. Ama ke ngeiin a ding tur a ni tih chu a awm a ni. Chu hnam chu tuma hnuaia kun tir loh a duh a, a hlaah pawh heti hian a chham chhuak a ni:

"Aw chung Pathian
Hnam tin khawngaihtu thin;
I fate bawk kan ni
Mi hnuaia kan kun bik phal suh la.
Hnehchhiah leh bumna min dopui la
Kan innghahna thutak ni se;
Kan tih leh kan sawi apiangte
Pathian leh kan ram tan ni se,
Aw chung Pathian
Mahnia ding turin,
Thudik leh fel zawmin
Chakna, finna min zuk pe la" tiin.

Mizo te tana sulsutu leh Nationalist, Mizo literature hma tieng a  tihlutu; beisei bo taka a awm laia beidawnna hneh thei, thinlung taka Zoram hmangaihtu hi hnah thel angin bo mah se, kan thinlungah hian a nung reng dawn a ni.

Thulakna te:

1. Khualzin Khawhar Kaphleia - Paul Lalremruata
2. Inte Thawveng - Kaphleia Memorial Committee, 2010
3. Kaphleia leh C. Thuamluaia sulhnu - B. Lalthangliana

(Dt.10.Jan.2017)

No comments:

Post a Comment