Mi Pate Chhingkhual Kal An Hawng

              Thu leh hla tha tak tak, chhiar leh ngaihthlak zawnga mi ti hnual rawih thei leh eng emaw danglamna thlen thei hi kan mizo thu leh hlaah pawh hian a awm ta nuk mai. A awm ta nuk han tih hian, mihring kan inang si lo a; ngaihdan a dang viau thei. Tin, kan thu leh hla duhzawng pawh a dang viau awm e. Thu leh hla tha tak tak a rawn piang zel a, kum tinin lehkhabu pawh a rawn pung zel. Social Media lamah pawh thu leh hla chhiar tur a awm ta teuh a, hlachham/hlahril lam chi phei chu a tam ta hle. Heng te hian kan mizo literature hi ti hmasawn tak ang i maw?

Hla hlui han tih dawn a, hlui em em si lo. Mizo hla tam tak zinga mite mittui tlak tir thei, ngaihthlak zawng pawha chhungril fan raih thei, chuti ang hla zinga ka dah chu; fam ngaih hla, 'Mi pa te chhingkhual kal an hawng.' tih hi a ni. (A hla thupui hi ka dah dik lo em?) Lalsangzuali Sailo (L) khan, thiam tak maiin a lo sa tawh a, chumi hnuah tunlai zaithiam lar, Zoramchhani'n mawi leh runthlak takin a rawn sa leh bawk a. Anni pahnih sak ka ngaithlak bak hi, mi dang sak ka la ngaithla lo. Tin, he hla hi tu phuah nge ka hre hauh lo bawk! Kan hla neih tam takah hian, fam ngaih hla pawh thahnem fa chu kan nei ta. A thente erawhchu, pual bik deuha siam te a ni hlawm. Chung zawng zawng zinga min vel fotu hla chu, he kan hla sawi mek hi a ni. Ziakmi lar tak, C. Lalnunchanga chuan, hla hi a phuahtu ta bik a ni lo, tiin a sawi a. A sawina key kha a dik ngawt mai. Hla phuahtu'n a thil tawn remin hla a phuah a, a lo ngaithlatu chuan ama tawn nen a hmehbel daih thei! Chuti angin, a hla thuah pawh hrilhfiahna dang daih a piang thei thung. 'A phuahtu ta a ni lo' tih awmzia ber niawma lang chu, a hla a hrim hrim chu a phuahtu ta a ni a, keimahnia kan lo dawnsawn dan (interpretation) erawh a dawngsawngtu duhdan tihna a nih ber. Tuna kan hla sawi mek pawh hi, keimaha a thawh dan ka ziak mai dawn a ni a. A lo chhiartu kaihhruai ka tum lo a, zalen takin he hlaah hian chen mai ka duh vang a ni!

Tarkun khupbih thleng rawka dam, natna khuma rei fe inenkawl hnua mual inliamsan te pawh hian, hun tam inbuaipuiin, inchenchilh mah se; thihna hi chu tuar har anti ve fo mai. Thihna chungchanga thu kan neih lohzia lan fiahna leh mihring hi engmah kan lo nih loh zia lannaah hian, tahna chuan hmun a chang fo thin. Chu thihna kan sawi mek chuan lei dana 'a hun' tih hmain a man a, a khualzin kawng chu a zawh tawp ta! Tuartu tuarna chu, chu thihnaah chuan a tawp mai lo. A la intan dawn chauh a ni.

A ril-a-rah hnem nan chuan, dawt a sawi a ngai. A pa a lam chang chuan; chhuanlam hrang hrang hmangin a chhang thun a, chung chhuanlam a hman zingah chuan, 'Bawihte, i pa chu a zin a, a lo haw tep tawh ang....thil a lo hawn dawn che a......' tihte chu engmah la hrethiam lo tan chuan, lungawipui mai theih a ni! A nu zawk erawhchuan, a fa a hnemna chu a tuar zo lo thung! Ni, a pasal chu a zin rei tawh mah mah a ni. Khawiah chuan nge a awm ang a, engtikah nge a lo haw ang? A rei mah mah tawh a ni.-- A zawhna chu, chhanna awm lo a ni tih a hria!

"Bawihte, i zuapa chhingkhual kal a rei lua e,
Ka ngaithiam lo ti em em zawng a rei lua e;
Tu vang khawpui an nge lungchim ten tual a len,
Chung Pathian vangkhua em lo ni?"

Khua a han thim a, mut a lo hun a, khum khata mu tlang thin kha tunah chuan, an kim ta lo! Pa uap loh leh pa tel loa fa te enkawl chu, nu tan chuan tlin a va har dawn em. Pa ber mutna thin chu a ruak a, a ruak rei ta mah mah a ni! Hmeichhe awmnemin a fate an han enkawl tur chu, ngaihtuahna a buaiin, lung a zing duh khawp ang le.

"Aw, i zalna laikhum an rem i awm silo,
Ar ang an vaih khua sei tur hi i dawn lawm ni?
Kei zawng chun lungmawl mai ka ni,
Ka dawn ngam lo, kan vaih khua reng a sei tur hi."

Pa ber tel lo chuan, hun a rei zual a. Ni te hi a rei duh bik niin a hria a, khua a tlai lama ni a han liam dawn suar suar a, chu hun lunglen thlak takah chuan; an nunhlui te a rawn inlar a, lunglenna thlifim chuan a chhemin a chhem a, khawharna nen chuan. Ni a han tla a, a lunglenna leh khawharna chu a liam ve lo a, liam a hnekin a zual telh telh si. An nunhluiah bawk chuan kir lehin, hlim tak maia an hun an hman laite chu a ngaihtuah let a, kohkir theih ni tawh hek lo le; lungleng leh khawhar tak chunga tah bawk chu a ngai leh thin!

"I tel lo chuan chhunni reng hi a sei lua e,
Tlai nitla in a liampui lo a leng zual thin;
Zanmu chhing lo ten ka dawn thin kan hlim lai ni,
Tah ruai ruai chauh ka hmachhuan e."

Chuti anga zan hun a hman a, khawharna leh lunglenna thlipui a fawn lai chuan, khawchhak lamah ni a rawn her chhuak tan a. Zing ni chhuakin a ken tel ve awm renga mawi, ar khuang thin chu tun hun atan chuan, chawl tur leh a fa, mutui tak ti harh lo tur chuan a han ngen thla rawih a; thawm chu reh viau mah se, a fa chu a rawn harh a, tuk dang ang bawkin a pa a rawn lam leh ta! Khum chungah chuan a tap a, a tap thlem bang tur chuan a pa a phut a ni. Mahse, a awm si lo! Chuti anga a fa a han tap a, a pa a han ko chuan; nu rilru a ti na zual a, a insum thei bik lo. A mittui a seng leh ta!

"Zingtian bawhar thang lul suh la ka hrai riang te,
Zua ngai tap in "Ka Pa hnen ah" tiin a au;
Thinlai ruk ah min kam lian si ka tuar zo lo,
Tah ruai ruai chauh ka hmachhuan e."

Tuar dan thiam a har a, chu tuarna chu hnem dan a vang em em bawk. 'Khuareiin a hnem' tih ni mah se, a hnem zo dawn lo tih chu chiang sa a ni. Tuman an hnem zo lo a, khuarei paw'n a hnem hek lo ang! Chu thihna chuan, hrilh a tihai a, pawm a har bawk. Chutih lai a kar chuan, mi fate chuan an pate zin hawng leh khawi i lo kal an lo hmuak a, an kokichungah te chuangin, an pa te thil hawn chu hlim takin an keng a. Thil dang reng an ngaihtuah lo. A pasal erawh a lo haw ve tawh dawn lo. Ni, a fate nen chuan, an pa chu an hmuak chhuak zo dawn lo!

"Aw, a na e, tuarhar min hnem zo an awmlo,
I hraileng leh chun lungmawl hrilh a hai lua e;
Mi Pate chhingkhual kal an hawng,
An hraileng ten par ang an lawm;
Hrilh an hai lua e kan hrai ve hi."

Hunpui a inher chhuak ang a, hlimtaka kohhranho zai karah, khawi i emaw lai kilah mittui a hru ru fo ang a, kawthmai lama a fate leh mi fate infiam a thlir zauh zauh ang a, pa an nei tawh lo tih a hre nawn leh ang a; a thinlung chu a na nawn awn awn ngei ang. Inngahna dang a neih loh zia a hria. Ni e, innghahna dang a nei lo. Pathian chauh lo chu.

"I lo haw hun tur ni kan zawh châng chuan,
‘Lungtat-parah’ an ti, chu chuan min muan.
Zinga ni chhuak chhiarin kan lungtat kha,
Beiseina bo lovin ka thlir fo va.

Lungtat a par ngai lo’ng chatuan thlengin." [Chun Nu - L. Biakliana (1918-1941) ]

              (Pic: Ka fapa Lalpekhlua Chhakchhuak hi kan tarlang ve ang nge.)

03122016